Natuurlijke Taalverwerking

Natuurlijke-Taalinterfaces

Week 1 -- Inleiding

2e trimester 2002/03

docent: Gosse Bouma

www.let.rug.nl/~gosse/nti/

gosse@let.rug.nl

$C:\Gosse\NTI\sintl.gif$

$C:\Gosse\NTI\sintl.gif$

Natuurlijke-Taalinterfaces

College-overzicht

Week 1: Introductie. Wat is een nti, wanneernuttig? Open problemen.

Week 2: Computationele Semantiek. Zinnenautomatisch vertalen in logische formules.

Week 3: Vraag-antwoord systemen. Logischeformules evalueren in een model.

Week 5: Lambda-calculus. Een systematischemanier om semantiek op te bouwen.

$C:\Gosse\NTI\sintl.gif$

Natuurlijke-Taalinterfaces

College-overzicht

week 7: Discourse Representation Theory. Desemantiek van teksten.

week 9: Pronoun Resolution. De betekenisvan voornaamwoorden.

week 4,6,8,10: Open-domain questionanswering: How many calories are there ina Big Mac?

$C:\Gosse\NTI\sintl.gif$

Natuurlijke-Taalinterfaces

Studiemateriaal

Webpagina:

www.let.rug.nl/~gosse/nti/

Literatuur (zie web-pagina) :

hst 10.2 van Breinmakers en -brekers,

(delen van) Blackburn en Bos, ComputationalSemantics,

Aantekeningen

Software (Zie web-pagina) :

Blackburn en Bos (semantiek, theorem-proving)

Hdrug (grammatica, parsing, visualisatie)

$C:\Gosse\NTI\sintl.gif$

Natuurlijke-Taalinterfaces

Werkvorm en Toetsing

Practicum: Zaal H12.102 (UNIX)

Donderdag 10-12 uur

Opdrachten mogen in groepjes van 2gemaakt worden.

Toetsing:

Practicumopdrachten (3) + eindopdracht.

$C:\Gosse\NTI\sintl.gif$

Natuurlijke-Taalinterfaces

Wat is een natuurlijke-taalinterface?

Een programma dat een gebruiker instaat stelt om in natuurlijke taal meteen computer te communiceren.

Een nti kan bv. gebruikt worden om eendatabase te ondervragen.

De interface kan op tekst of spraakgebaseerd zijn.

$C:\Gosse\NTI\sintl.gif$

Natuurlijke-Taalinterfaces

Voordelen van natuurlijke taal

geen leerproces:

gebruikers zijn gewend aan, vetrouwd met, taal.

expressief:

je kunt alles zeggen, je kunt alles kort zeggen.

cooperatieve dialoog:

systeem helpt gebruiker op weg (help,adviessystemen, bedoelt u x?)

spraak !! :

geen keyboard+scherm nodig

$C:\Gosse\NTI\sintl.gif$

Natuurlijke-Taalinterfaces

Ask Jeeves

www.askjeevs.com

where can I see pictures of chocolate?

where van I find information on the softwareWindows NT?

where can I find information about the authorTennessee Williams?

where can I learn about aftercare for lippiercings?

$C:\Gosse\NTI\sintl.gif$

Natuurlijke-Taalinterfaces

OV Reisinformatie

Van welk station naar welk station wilt u reizen?

Van Voorburg naar Utrecht Overvecht

Wanneer wilt u van Voorburg naar Utrecht Overvechtreizen?

Op woensdag.

Hoe laat wilt u overmorgen reizen?

Om tien uur.

U wilt dus om tien uur ‘s ochtends vertrekken?

Ja.

Ik heb de volgende verbindingen voor ugevonden:…..

$C:\Gosse\NTI\sintl.gif$

Natuurlijke-Taalinterfaces

Een eenvoudig dialoogmodel

Dialoog Manager:begin dialoog

wat wilt u weten?

Gebruiker: geeft antwoord

Hoe laat is het?

Grammatica: analyseer antwoord

wh(X,time(X))

Applicatie interface: formuleer query

X = hour(10,10)

Dialoog Manager: geef antwood & ..

Het is tien over tien, ...

$C:\Gosse\NTI\sintl.gif$

Natuurlijke-Taalinterfaces

Hoe maak je een nti?

Grammatica: moet alle te verwachteninputs van de gebruiker kunnenanalyseren.

Applicatie interface: moet grammaticaleanalyses omzetten in queries voor deapplicatie.

Dialoog manager: moet een natuurlijkedialoog ondersteunen.

$C:\Gosse\NTI\sintl.gif$

Natuurlijke-Taalinterfaces

Grammaticale analyse voor nti

Doel:

analyseren van tekst of spraak en omzetten in eensemantische representatie.

Nodig:

woordenboek

syntactische regels

semantische regels

$C:\Gosse\NTI\sintl.gif$

Natuurlijke-Taalinterfaces

Grammaticale analyse voor nti

Woordenboek problemen: onvolledig

wanneer gaat de bus naar Drachten?

Grammaticale problemen:ongrammaticale zinnen, onbekendeconstructies

wanneer, uh, ik bedoel, hoe laat….

de trein naar Zwolle, wanneer gaat die?

de trein naar Zwolle vertrekt hoe laat?

$C:\Gosse\NTI\sintl.gif$

Natuurlijke-Taalinterfaces

Semantische analyse voor nti

hoeveel lezingen heeft een woord of zin?

Time flies like an arrow

Die nacht was Marie goed bevallen

de trein naar Leeuwarden vertrekt/staat voor dienaar Zwolle

PP-attachment:

Ids dacht aan zijn schaatsen in de auto

Ids dacht in de auto aan schaatsen (vergeten!)

Ids dacht aan schaatsen die nog in de

auto lagen

$C:\Gosse\NTI\sintl.gif$

Natuurlijke-Taalinterfaces

Semantische analyse voor nti

“Context”: Anafora, deixis, ellipsis:

(Jan kocht een computer.)

Zij gisteren ook

Marjan kocht op 3 dec 2002 een computer.

Bereik van kwantoren, coordinatie, negatie,…

Bij alle tentamens blijft één student tot het eindezitten

Rob en Gertjan kochten een laptop

$C:\Gosse\NTI\sintl.gif$

Natuurlijke-Taalinterfaces

Applicatie-interface

Database:

<rijn,1000,<CH,DE,NL>>

<donau,2000,<DE,AUT,HON,ROE>>

<theems,300,<GB>>

<seine,500,<FR>>

Door welke landen stroomt de Rijn?

wh(x,land(x) & stroom_door(rijn,x))

Wat is de langste rivier in Europa?

wh(x,riv(x) & y(riv(y) & len(x,l1) &len(y,l2) & l2 > l1 ))

$C:\Gosse\NTI\sintl.gif$

Natuurlijke-Taalinterfaces

Applicatie-interface

Vertaling tussen semantischerepresentatie (logische formules) enrepresentatie van de applicatie(relationele database, expertsysteem,..)

Redeneren (theorem proving) metlogische formules

$C:\Gosse\NTI\sintl.gif$

Natuurlijke-Taalinterfaces

Killer Apps?

Automatisch Vertalen,

Email filtering/answering,

Question-answering voor het Web,

Information-extraction (job adds)

Spraakherkenning,

Spraaksynthese,

Combinaties van

voicemail/email/sms/…

$C:\Gosse\NTI\sintl.gif$

Natuurlijke-Taalinterfaces

Tot slot

Lees:

Breinbrekers & Breinmakers, natuurlijketaalinterface.

volgende week:

 Computationele Semantiek, 1.1 –1.4

 Blackburn en Bos, 2.1. en 2.2.

regel z.s.m. een account op Hagen (UNIX!).

deze week nog geen practicum.