www.ircp.org Universiteitstraat 4, B-9000 Ghent, Belgium Tom.VanderBeken@UGent.be T +32 (0)9 264 69 39, F +32 (0)9 264 84 93
Prof. Dr. T. Vander Beken – Zin en onzin van de gevangenisstraf – Terhulpen, 12 maart 2007
1
Zin en onzin van de gevangenisstrafOver de functies van de gevangenisstraf, de strafuitvoering enbetrokken (hulpverlenings)actoren
Prof. Dr. Tom Vander Beken
Introductiecursus
Samen werken in de hulp- en dienstverlening aangedetineerden
Overijse, 12 maart 2007
www.ircp.org Universiteitstraat 4, B-9000 Ghent, Belgium Tom.VanderBeken@UGent.be T +32 (0)9 264 69 39, F +32 (0)9 264 84 93
Prof. Dr. T. Vander Beken – Zin en onzin van de gevangenisstraf – Terhulpen, 12 maart 2007
2
Overzicht
I. Gevangenisstraf, niet altijd de/hetzelfde
II. Strafuitvoering: recht en/of beleid
www.ircp.org Universiteitstraat 4, B-9000 Ghent, Belgium Tom.VanderBeken@UGent.be T +32 (0)9 264 69 39, F +32 (0)9 264 84 93
Prof. Dr. T. Vander Beken – Zin en onzin van de gevangenisstraf – Terhulpen, 12 maart 2007
3
I. Gevangenisstraf, niet altijd de/hetzelfde
A. Inleiding
B. Naar een nachtwakerstaat
C. De interventiestaat: reclassering
D. De verzorgingstaat: justitie zorgt voor alles
E. De staat onder druk: justitie levert in
F. De geresponsabiliseerde staat: niet alleenjustitie
www.ircp.org Universiteitstraat 4, B-9000 Ghent, Belgium Tom.VanderBeken@UGent.be T +32 (0)9 264 69 39, F +32 (0)9 264 84 93
Prof. Dr. T. Vander Beken – Zin en onzin van de gevangenisstraf – Terhulpen, 12 maart 2007
4
A. Inleiding
De strafrechtsbedeling is geen neutralemachine en sterk verbonden met depolitieke, sociale en economische context diemee de inhoud en het doel ervan bepalen.
Instrumentaliteit en rechtsbescherming
Link tussen ontwikkelingen instrafrechtsbedeling en rol van actoren (b.v.hulpverleners).
www.ircp.org Universiteitstraat 4, B-9000 Ghent, Belgium Tom.VanderBeken@UGent.be T +32 (0)9 264 69 39, F +32 (0)9 264 84 93
Prof. Dr. T. Vander Beken – Zin en onzin van de gevangenisstraf – Terhulpen, 12 maart 2007
5
B. Naar een nachtwakerstaat
1. Het begin: opsluiten om te (leren) werken
2. Verlichting en klassiek strafrecht:verbetering uit zichzelf
www.ircp.org Universiteitstraat 4, B-9000 Ghent, Belgium Tom.VanderBeken@UGent.be T +32 (0)9 264 69 39, F +32 (0)9 264 84 93
Prof. Dr. T. Vander Beken – Zin en onzin van de gevangenisstraf – Terhulpen, 12 maart 2007
6
1. Het begin: opsluiten om te (leren) werken
De lijfstraf als dominante strafvorm
Grote versnippering van (ge)recht engerecht met grote macht voor de heer ofkoning
Opkomst mecantillisme en opsluitingen(met (dwang)arbeid: Bridewells, rasphuizen,werkhuizen…)
Eerst onderscheid tussen werkhuizen encorrectiehuizen (Coornhert 1522-1590),maar vanaf einde 17de eeuw enkel nog werken winstfinaliteit
www.ircp.org Universiteitstraat 4, B-9000 Ghent, Belgium Tom.VanderBeken@UGent.be T +32 (0)9 264 69 39, F +32 (0)9 264 84 93
Prof. Dr. T. Vander Beken – Zin en onzin van de gevangenisstraf – Terhulpen, 12 maart 2007
7
2. Verlichting en klassiek strafrecht:verbetering uit zichzelf
Een reactie op de willekeur van de macht ten gevolge vanmaatschappelijke veranderingen
Legaliteit, proportionaliteit en subsidiariteit
Schuld en straf: rationeel mensbeeld met veel aandachtvoor vrije wil en schuld – gevangenisstraf als bezinning –soms wel al (tevergeefs) aandacht voor individuele‘verbetering’ via werk (Vilain XIIII). Uiteindelijk prisonmanufacture (tuchthuis Gent, bagne in Antwerpen)
Weinig veranderingen in Hollandse Periode
Ducpétiaux interesseert zich voor de zedelijke verbeteringen behoeding van verder zedelijk verval – het cellulairregime: beheersing gevangenen en een aanzet totindividualisering via moraliserende gesprekken,stichtende boeken, religieuze oefeningen en (soms) wat(cel)arbeid.
Vooral nog “nachtwakerstaat” (weinig interesse in individu)
www.ircp.org Universiteitstraat 4, B-9000 Ghent, Belgium Tom.VanderBeken@UGent.be T +32 (0)9 264 69 39, F +32 (0)9 264 84 93
Prof. Dr. T. Vander Beken – Zin en onzin van de gevangenisstraf – Terhulpen, 12 maart 2007
8
C. De interventiestaat: reclassering
1. Sociaal verweer en criminele politiek
2. Caritas en overheid
3. Patronage
4. Reclassering
www.ircp.org Universiteitstraat 4, B-9000 Ghent, Belgium Tom.VanderBeken@UGent.be T +32 (0)9 264 69 39, F +32 (0)9 264 84 93
Prof. Dr. T. Vander Beken – Zin en onzin van de gevangenisstraf – Terhulpen, 12 maart 2007
9
1. Sociaal verweer en criminele politiek
Het positivisme: wetenschappen ontwikkelengedetermineerde mens - strafrecht richt zich opsociale gevaarlijkheid persoon i.p.v.zwaarwichtigheid daad
Met verschillende accenten: antropologie, milieu, bio-sociaal
Strafrecht als instrument van criminele politiek -gevaarlijkheid laat sturing toe van bij preventie totstrafuitvoering.
Prins: brug tussen klassiek en sociaal verweer (neo-klassiek) als inspiratiebron voor heel wat beleid enregelgeving (voorwaardelijke invrijheidstelling 1888,landloperij-bedelarij 1891, kinderwet 1912)
www.ircp.org Universiteitstraat 4, B-9000 Ghent, Belgium Tom.VanderBeken@UGent.be T +32 (0)9 264 69 39, F +32 (0)9 264 84 93
Prof. Dr. T. Vander Beken – Zin en onzin van de gevangenisstraf – Terhulpen, 12 maart 2007
10
2. Caritas en overheid
Sociale polarisering en de vaststelling dat strafrecht op zichen filantropie niet helpen, dwingt overheid (vaak inpartnerschap met de burgerij) tot meer interventie alsmoral entrepreneur tegen het zedelijk verval:
- morele volksgezondheid (alcoholisme, weddenschappen,zedeloosheid)
- overheidsprogramma’s sociale zekerheid, onderwijs,…
- ideeën over alternatieven voor gevangenisstraf(bemiddeling, voorwaardelijke veroordeling)
individueel caritas-denken (kerkelijke liefdadigheidsplichtvoor het eigen zielenheil, met weinig aandacht socialeproblemen) loopt samen met overheidsbekommernis(consensus) – delictpleger als voorwerp
www.ircp.org Universiteitstraat 4, B-9000 Ghent, Belgium Tom.VanderBeken@UGent.be T +32 (0)9 264 69 39, F +32 (0)9 264 84 93
Prof. Dr. T. Vander Beken – Zin en onzin van de gevangenisstraf – Terhulpen, 12 maart 2007
11
3. Patronage
Lejeune (1888-1891)
dienst penitentiaire geestelijke geneeskunde
(her)oprichting van de patronage- ofbeschermingscomités (voorbereiding VIen voogdij tijdens proefperiode), nu metnauwe banden administratie, ook voorminderjarigen en landlopers.
www.ircp.org Universiteitstraat 4, B-9000 Ghent, Belgium Tom.VanderBeken@UGent.be T +32 (0)9 264 69 39, F +32 (0)9 264 84 93
Prof. Dr. T. Vander Beken – Zin en onzin van de gevangenisstraf – Terhulpen, 12 maart 2007
12
4. Reclassering
Penitentiaire antropologische Dienst (P.A.D.) vooralgemeen wetenschappelijk toezicht in de gevangenissen,controle medische diensten, vorming opleiding personeel,organisatie gevangenisarbeid, verzorging personeel enonderzoek gedetineerden
Antropologische laboratoria in 10 strafinrichtingen(onderzoek en classificatie gedetineerden): in 1930 eerstemaatschappelijke assistenten
Psychiatrische annexen voor probleemgevallen
Ontstaan diverse gevangenisregimes: jongvolwassenen,ouderen, recidivisten, vrouwen.
Niettemin steeds meer professionalisering justitieelsociaal werk buiten en in strafrechtsbedeling (b.v. Dienstsociale reïntegratie en Werken der Wederaanpassing,1922; Centrale Sociale Dienst, 1937)
www.ircp.org Universiteitstraat 4, B-9000 Ghent, Belgium Tom.VanderBeken@UGent.be T +32 (0)9 264 69 39, F +32 (0)9 264 84 93
Prof. Dr. T. Vander Beken – Zin en onzin van de gevangenisstraf – Terhulpen, 12 maart 2007
13
D. De verzorgingstaat: justitie zorgt voor alles
1. Nieuw sociaal verweer: de jaren ’50 en ’60
2. Justitie resocialiseert
www.ircp.org Universiteitstraat 4, B-9000 Ghent, Belgium Tom.VanderBeken@UGent.be T +32 (0)9 264 69 39, F +32 (0)9 264 84 93
Prof. Dr. T. Vander Beken – Zin en onzin van de gevangenisstraf – Terhulpen, 12 maart 2007
14
1. Nieuw sociaal verweer: de jaren ’50 en ’60
Wederopbouw en consensus na WOII:verzorgingstaat (ook interesse in socialeverhoudingen: sociale zekerheid, sociale integratie)met aandacht mensenrechten (minima gedetineerden,proceswaarborgen,…)
Sterk geloof in individualisering en resocialisering
Verdeskundiging van het psycho-sociaal werkmet nadruk op individu (niet maatschappelijkecontext): sociale enquête, voorlichtingsrapporten
P.A.D. evolueert van moreel en antropologischonderzoek naar meer informatieverstrekker aanadministratie (minder impact antropologie, meeradviseur)
www.ircp.org Universiteitstraat 4, B-9000 Ghent, Belgium Tom.VanderBeken@UGent.be T +32 (0)9 264 69 39, F +32 (0)9 264 84 93
Prof. Dr. T. Vander Beken – Zin en onzin van de gevangenisstraf – Terhulpen, 12 maart 2007
15
2. Justitie resocialiseert
Oprichting Observatie- en Behandelingseenheden(O.B.E.) in 1971 in 9 inrichtingen: begeleiding enbehandeling individuele gevangenen, organisatiebasisactiviteiten gedetineerden en vorming personeel.Nadruk evenwel op diagnose, rapport en advies.
Algemeen Reglement (1965) en Algemene Instructie (1971)maken regime liberalerer
Probatiewet (1964) individualiseert straf
Sociale Dienst en Probatie met probatie-assistenten(1969) en penitentiair maatschappelijk assistentenverbonden aan OBE’s (voogdij VI’s) en maatschappelijkeassistenten bij Commissies ter bescherming Maatschappij(CBM). Dus zowel intra als extra murosmaatschappelijke werkers – overvraagd
Rol (externe) beschermingscomités VI verschrompelt
www.ircp.org Universiteitstraat 4, B-9000 Ghent, Belgium Tom.VanderBeken@UGent.be T +32 (0)9 264 69 39, F +32 (0)9 264 84 93
Prof. Dr. T. Vander Beken – Zin en onzin van de gevangenisstraf – Terhulpen, 12 maart 2007
16
E. De staat onder druk: justitie levert in
1.What works? – de kritische jaren ’70
2.Justitie overvraagd
3.De staatshervorming van 1980
4.Beleid na 1980: het besluit van 1985
www.ircp.org Universiteitstraat 4, B-9000 Ghent, Belgium Tom.VanderBeken@UGent.be T +32 (0)9 264 69 39, F +32 (0)9 264 84 93
Prof. Dr. T. Vander Beken – Zin en onzin van de gevangenisstraf – Terhulpen, 12 maart 2007
17
1. What works? – de kritische jaren ‘70
Maatschappelijke verandering en kritiek op rol enbeleidsruimte van de overheid
Terug naar het klassiek strafrecht (nieuw realisme),‘derde weg’ van herstel (reintegrative shaming) of zelfsabolitionisme
Heeft individualisering/behandeling wel zin (Whatworks? Nothing works?)?
Hulp-recht debat/paradox: welzijn niet in langer infunctie van controle, maar gevolg van subjectief recht opmaatschappelijke dienstverlening - hulp- en recht debat?Kan dit binnen justitie?
Wat moet welzijnswerk dan zijn? Een deskundige metsociale vaardigheden om te sturen? Instrumenteel ofneutraal? (markt van welzijn en geluk) – Consensusmogelijk/wenselijk? Disensus? Dus geen reclassering, maarforensisch welzijnswerk
OCMW-wet 1976: recht op maatschappelijkedienstverlening
www.ircp.org Universiteitstraat 4, B-9000 Ghent, Belgium Tom.VanderBeken@UGent.be T +32 (0)9 264 69 39, F +32 (0)9 264 84 93
Prof. Dr. T. Vander Beken – Zin en onzin van de gevangenisstraf – Terhulpen, 12 maart 2007
18
2. Justitie overvraagd
Hoge Raad voor Penitentiair Beleid (1978) voor(niet opgevolgde) adviezen inzake herziening VI,opleiding, klachtrecht gedetineerden, …
Grote problemen binnen (personeel, voorzieningen,rechtspositie) en buiten (case load probatie-assistenten) gevangenissen
Nieuwe initiatieven vanuit solidariteitsgevoel(onthaaltehuizen ex-gedetineerden en ex-psychiatrische patiënten, alternatief juridisch advies(Wetswinkel), Liga Mensenrechten,…)
www.ircp.org Universiteitstraat 4, B-9000 Ghent, Belgium Tom.VanderBeken@UGent.be T +32 (0)9 264 69 39, F +32 (0)9 264 84 93
Prof. Dr. T. Vander Beken – Zin en onzin van de gevangenisstraf – Terhulpen, 12 maart 2007
19
3. De staatshervorming 1980
Bijzondere Wet 8/8/1980: “Penitentiaire en post-penitentiaire sociale hulpverlening, met uitzonderingvan de uitvoering van strafrechtelijke beslissingen”naar Gemeenschappen.
Sociale dienst strafinrichtingen, private vrijwillige enprofessionele reclassering (Beschermingscomités, Werkender Wederaanpassing, Diensten voor Sociale Reïntegratie)uit justitie weg
Kans voor private reclassering om (samen) aanautonome hulpverlening te doen? - Discussies tussenprofessionals (uitbouw onafhankelijke hulp) envrijwilligers (behoud bevoorrechte relatie justitie) meteerst oprichting eigen structuur, respectievelijk VlaamseVereniging voor Forensisch Welzijnswerk en Federatie vanDiensten voor Sociale Reïntegratie en in 1991 uiteindelijksamen in Vlaamse Federatie voor ForensischWelzijnswerk.
www.ircp.org Universiteitstraat 4, B-9000 Ghent, Belgium Tom.VanderBeken@UGent.be T +32 (0)9 264 69 39, F +32 (0)9 264 84 93
Prof. Dr. T. Vander Beken – Zin en onzin van de gevangenisstraf – Terhulpen, 12 maart 2007
20
4. Beleid na 1980: het besluit van 1985
Besluit Vlaamse Executieve 24 juli 1985 houdende devoorwaarden en de erkenning en subsidiëring van diensten(vrijwilligers en professionals) van forensische welzijnszorg
Hulp in nauw verband uitvoering strafrechtelijkebeslissingen (b.v. begeleiding VI) voor justitie, hulp opvraag van cliënt zelf gemeenschappen.
Private reclassering moet dus weg uit justitiële begeleidingvoor enkelen om zich te richten op vraag naar hulp vangrote groep anderen: (1) vroeghulp (voorlopige hechtenisof vrijheid beperkende maatregelen), (2)detentiebegeleiding (vrijheidsberovende:beperkendestraf) en (3) reclasseringshulp (VI, voorlopige I, …)
(4) Slachtofferhulp eerst mee onder de koepel, laterafzonderlijk en uiteindelijk toch weer samen in polyvalenteambulante centra voor justitieel welzijnswerk
www.ircp.org Universiteitstraat 4, B-9000 Ghent, Belgium Tom.VanderBeken@UGent.be T +32 (0)9 264 69 39, F +32 (0)9 264 84 93
Prof. Dr. T. Vander Beken – Zin en onzin van de gevangenisstraf – Terhulpen, 12 maart 2007
21
F. De geresponsabiliseerde staat:niet alleen justitie
1.Samenwerkingsakkoord van 1994
2.Forensisch welzijnswerk is algemeen welzijnswerk(1994)
3.Verder appel op de gemeenschappen
4.Hulp- en dienstverlening aan gedetineerden: Hetstrategisch plan van 2000
5.Samenwerking op de grens welzijn-justitie: hetprotocolakkoord van 2001
6.Ondertussen bij justitie
7.Grensconflicten
www.ircp.org Universiteitstraat 4, B-9000 Ghent, Belgium Tom.VanderBeken@UGent.be T +32 (0)9 264 69 39, F +32 (0)9 264 84 93
Prof. Dr. T. Vander Beken – Zin en onzin van de gevangenisstraf – Terhulpen, 12 maart 2007
22
1. Het samenwerkingsakkoord van 1994
Bijzondere wet 8/8/1988 herformuleert bevoegdheidsverdeling in“sociale hulpverlening aan gedetineerden met het oog op hun socialereïntegratie”.
Wel bevoegdheidsverdeling, maar geen samenspraak of visie
Studie KBS (1991) stelde lacunes (onderwijs, gezondheid, werk, cultuur,welzijn, ontspanning) vast bij maatschappelijke dienstenverlening inforensische setting (gemeenschap én justitie): oplossing bij nauweresamenwerking tussen federaal en gemeenschap (JWW als brug)
CPT-bezoeken (1993 en 1997): levensomstandigheden, overbevolking,ontbreken beklagrecht en toezicht
Hoe aflijnen justitie (terreinverlies?) en gemeenschap (hoe ver gaan?)
Samenwerkingsakkoord inzake sociale hulpverlening aan gedetineerdenmet het oog op hun sociale reïntegratie (28/2/1994): welzijnsteam in elkegevangenis met beide hulpverleningscircuits met twee dimensies: humaneen welzijnsgerichte strafuitvoering (Dienst Maatschappelijk WerkStrafrechtstoepassing: onthaal, begeleiding detentietraject en rapportage) énwaarborgen sociale hulp en dienstverlening aan gedetineerden en gezin(Forensisch welzijnswerk: psychosociaal traject gedetineerden, introductiecoördinatie derden)
www.ircp.org Universiteitstraat 4, B-9000 Ghent, Belgium Tom.VanderBeken@UGent.be T +32 (0)9 264 69 39, F +32 (0)9 264 84 93
Prof. Dr. T. Vander Beken – Zin en onzin van de gevangenisstraf – Terhulpen, 12 maart 2007
23
2. Forensisch welzijnswerk isalgemeen welzijnswerk (1994)
Door staatshervormingen ‘Ministerie van de VlaamseGemeenschap’ met departement ‘Welzijn, Volksgezondheiden Cultuur’ en samengaan van heel wat zorgsectoren enwerkvormen – harmonisatie regelgeving en organisatie
Eenzelfde kaderdecreet (betreffende algemeen welzijnswerk24/7/1991) voor forensisch welzijnswerk, tele-onthaal,centrum maatschappelijk werk, centra levens- engezinsvragen, jongereninformatie en adviescentra, BGZWvoor jongvolwassenen en thuislozenzorg – oprichting vanpolyvalente centra voor algemeen welzijnswerk
Forensisch welzijnswerk heet dan justitieel ambulantwelzijnswerk en is eerstelijnshulpverlening. VlaamseFederatie voor Forensisch Welzijnswerk binnen ‘SteunpuntAlgemeen Welzijnswerk’
JWW nu enkel professioneel (vrijwilligers wel noggesteund)
www.ircp.org Universiteitstraat 4, B-9000 Ghent, Belgium Tom.VanderBeken@UGent.be T +32 (0)9 264 69 39, F +32 (0)9 264 84 93
Prof. Dr. T. Vander Beken – Zin en onzin van de gevangenisstraf – Terhulpen, 12 maart 2007
24
3. Verder appel op de gemeenschappen
Hoewel kwantitatief kleiner dan justitie sociale dienst,kwalitatieve groei forensisch welzijnswerk injaren ‘90
Onveiligheid/criminaliteit steeds meerwelzijnscomponent (samenwerkingsakkoorden,aandacht slachtoffers, protocolakkoord 2001...)
Ook stimulansen uit federale hoek (OriëntatienotaDe Clerck 1996, Ontwerp beginselenwet Dupont1998, VI wet 1998, federaal Veiligheidsplan 1999,…)
Nood aan strategisch plan “voor de uitbouw van deVlaamse hulp- en dienstverlening aan gedetineerden”(opdracht aan Vlaamse interdepartementalecommissie)
www.ircp.org Universiteitstraat 4, B-9000 Ghent, Belgium Tom.VanderBeken@UGent.be T +32 (0)9 264 69 39, F +32 (0)9 264 84 93
Prof. Dr. T. Vander Beken – Zin en onzin van de gevangenisstraf – Terhulpen, 12 maart 2007
25
4. Hulp- en dienstverlening aan gedetineerden:Het strategisch plan van 2000
Strategisch plan (8/12/2000): “Vlaamse Gemeenschapwaarborgt het recht van alle gedetineerden en hundirecte sociale omgeving op een integrale enkwaliteitsvolle hulp- en dienstverlening zodat ook zijzich harmonisch en volwaardig kunnen ontplooien inde samenleving.”
5 kernstrategieën met aanduiding kritiekesuccesfactoren: (1) uitbouw aanbod, (2) aanbod maximaallaten gebruiken, (3) samenwerking onderling en metgevangenissen (4) draagvlak bij gemeenschap, justitie ensamenleving – één visie en (5) goed HRM beleid enorganisatieontwikkelings-politiek.
Uitvoeringstermijn van 9 jaar – pilootregio’s - begin metopstelling operationeel model
www.ircp.org Universiteitstraat 4, B-9000 Ghent, Belgium Tom.VanderBeken@UGent.be T +32 (0)9 264 69 39, F +32 (0)9 264 84 93
Prof. Dr. T. Vander Beken – Zin en onzin van de gevangenisstraf – Terhulpen, 12 maart 2007
26
5. Samenwerking op de grens welzijn-justitieHet protocolakkoord van 2001
Protocolakkoord Verwilghen-Vogels over de “krachtlijnen van deverdere samenwerking op het grensgebied welzijn-justitie”(26/3/2001)
Slachtofferzorg: implementatie samenwerkingsakkoord 1998,oplossing doorverwijzing minderjarigen intrafamiliaal seksueelgeweld, omkadering
Justitiehuizen: opstart samenwerkingsakkoord
Begeleiding/behandeling daders seksueel misbruik:implementatie samenwerkingsakkoord 1998,begeleidingscommissie, omkadering
Hulp- en dienstverlening gedetineerden: strategisch plan intoekomst verbreden (prepenitentaire en postpenitentiaire zorg),verdiepen en implementeren, omkadering
Internering: Zorgcircuits voor medium en low risk en forensischepsychiatrische eenheid
Alternatieve maatregelen en sancties: justitie zorgt vooralternatieve afhandelingsmogelijkheden, Vlaanderen schakelt zichmee in
www.ircp.org Universiteitstraat 4, B-9000 Ghent, Belgium Tom.VanderBeken@UGent.be T +32 (0)9 264 69 39, F +32 (0)9 264 84 93
Prof. Dr. T. Vander Beken – Zin en onzin van de gevangenisstraf – Terhulpen, 12 maart 2007
27
6. Ondertussen bij justitie
a. Een nieuw elan (1990-1995)
b. Legitimiteitscrisis en reactie (1995-2000)
c. Overbevolking en rechtspositie (2000-2007)
www.ircp.org Universiteitstraat 4, B-9000 Ghent, Belgium Tom.VanderBeken@UGent.be T +32 (0)9 264 69 39, F +32 (0)9 264 84 93
Prof. Dr. T. Vander Beken – Zin en onzin van de gevangenisstraf – Terhulpen, 12 maart 2007
28
6a. Een nieuw elan (1990-1995)
Jaren ’80 in teken van de ‘afbouw’ t.v.v.gemeenschappen
Nieuwe voorlopige hechtenis met VOV (1990)
‘Sociale Dienst en Probatie ‘vervangen door ‘Dienstmaatschappelijk Werk Strafrechtstoepassing’ bijbuitendiensten (1992)
Uitbreiding OBE’s (onvoldoende middelen voorindividuele problemen gedetineerden en opdrachtverlof en VI) naar 16 voor 32 inrichtingen
bemiddeling en dienstverlening op niveau OM(1994)
Parketten werven maatschappelijke assistenten aanom slachtoffers bij te staan
Instap in samenwerkingsakkoorden
www.ircp.org Universiteitstraat 4, B-9000 Ghent, Belgium Tom.VanderBeken@UGent.be T +32 (0)9 264 69 39, F +32 (0)9 264 84 93
Prof. Dr. T. Vander Beken – Zin en onzin van de gevangenisstraf – Terhulpen, 12 maart 2007
29
6b. Legitimiteitscrisis en reactie (1995-2000)
Vragen bij snelheid, efficiëntie, coördinatie, samenhang, capaciteitjustitie
Oprichting Psycho-sociale Dienst (PSD) onder bestuur strafinrichtingen enDienst Sociaal Werk (DSW) onder rechterlijke organisatie, die alseenheidsdienst die PAD (antropologische dienst en OBE) en DienstMaatschappelijk Werk Strafrechtstoepassing vervangt (1997) - PSD vooralaandacht VI en verlof, onvoldoende personele middelen voor ‘individueleproblemen’ gedetineerden
Bijzondere aandacht voor: seksuele delinquenten (1995 en 1998) –uitbreiding PSD – samenwerkingsakkoorden (1998), slachtoffers bij VI –heroriëntering PSD (1997) en geïnterneerden: psychiatrischeverpleegkundigen in PSD (1999)
Nadenken over interne en externe rechtspositie (bezoek CPT 1993 en1997)
Justitiehuizen slokken slachtofferonthaal, bemiddeling en dienst sociaalwerk op en krijgen ook burgerrechtelijke opdrachten (1997-2002)
Herstelgerichte detentie – herstelconsulenten (2000)
www.ircp.org Universiteitstraat 4, B-9000 Ghent, Belgium Tom.VanderBeken@UGent.be T +32 (0)9 264 69 39, F +32 (0)9 264 84 93
Prof. Dr. T. Vander Beken – Zin en onzin van de gevangenisstraf – Terhulpen, 12 maart 2007
30
6c. Overbevolking en rechtspositie (2000-2007)
Overbevolking dwingt tot alternatieven aanvoor- en achterdeur: bemiddeling (2005),werkstraf (2002), uitbreiding ET, voorlopigeinvrijheidstelling…
Belang rechtspositie gedetineerde noopt totwet interne (2005) en externe rechtspositie(2006)
www.ircp.org Universiteitstraat 4, B-9000 Ghent, Belgium Tom.VanderBeken@UGent.be T +32 (0)9 264 69 39, F +32 (0)9 264 84 93
Prof. Dr. T. Vander Beken – Zin en onzin van de gevangenisstraf – Terhulpen, 12 maart 2007
31
7. Grensconflicten
Rol gemeenschappen in de federalebemiddelingswet?
Arrest Arbitragehof 28 juni 2006: DeVlaamse gemeenschap vraagt (vruchteloos)de vernietiging van bepalingen uit defederale wet interne rechtspositie wegensbevoegdheidsoverschrijding.
www.ircp.org Universiteitstraat 4, B-9000 Ghent, Belgium Tom.VanderBeken@UGent.be T +32 (0)9 264 69 39, F +32 (0)9 264 84 93
Prof. Dr. T. Vander Beken – Zin en onzin van de gevangenisstraf – Terhulpen, 12 maart 2007
32
II. Strafuitvoering: recht en/of beleid
A. De agenda: overbevolking en rechtspositie
B. Overbevolking
C. Interne rechtspositie
D. Externe rechtspositie
www.ircp.org Universiteitstraat 4, B-9000 Ghent, Belgium Tom.VanderBeken@UGent.be T +32 (0)9 264 69 39, F +32 (0)9 264 84 93
Prof. Dr. T. Vander Beken – Zin en onzin van de gevangenisstraf – Terhulpen, 12 maart 2007
33
A. De agenda: overbevolking en rechtspositie
De (politieke) agenda wordt tegelijkbeheerst door vragen naar oplossingenvoor:
de overbevolking van de gevangenissen(beleidsruimte?); en
een gebrek aan rechtspositionelegaranties voor gedetineerden m.b.t. hundetentie (interne rechtspositie) eninvrijheidstelling (externe rechtspositie)
www.ircp.org Universiteitstraat 4, B-9000 Ghent, Belgium Tom.VanderBeken@UGent.be T +32 (0)9 264 69 39, F +32 (0)9 264 84 93
Prof. Dr. T. Vander Beken – Zin en onzin van de gevangenisstraf – Terhulpen, 12 maart 2007
34
B. Overbevolking (1)
www.ircp.org Universiteitstraat 4, B-9000 Ghent, Belgium Tom.VanderBeken@UGent.be T +32 (0)9 264 69 39, F +32 (0)9 264 84 93
Prof. Dr. T. Vander Beken – Zin en onzin van de gevangenisstraf – Terhulpen, 12 maart 2007
35
B. Overbevolking (2)
Mogelijke oplossingen:
Voordeur (instroom beperken):alternatievestraffen,…
Uitbreiding gevangeniscapaciteit(privatisering?)
Achterdeur (uitstroom vergroten):vervroegde invrijheidstellingen, ET, …
www.ircp.org Universiteitstraat 4, B-9000 Ghent, Belgium Tom.VanderBeken@UGent.be T +32 (0)9 264 69 39, F +32 (0)9 264 84 93
Prof. Dr. T. Vander Beken – Zin en onzin van de gevangenisstraf – Terhulpen, 12 maart 2007
36
C. Interne rechtspositie (1)
Hoewel mensenrechtenverdragen eninternationale regels de gedetineerdeerkennen als een drager van rechten(rechtssubject) werd/wordt die in deBelgische nog in ruime mate als voorwerpvan allerlei maatregelen (rechtsobject)beschouwd.
Gedetineerden kan/kon gunsten krijgen(KB, MB), maar heel weinig rechten (wet)
www.ircp.org Universiteitstraat 4, B-9000 Ghent, Belgium Tom.VanderBeken@UGent.be T +32 (0)9 264 69 39, F +32 (0)9 264 84 93
Prof. Dr. T. Vander Beken – Zin en onzin van de gevangenisstraf – Terhulpen, 12 maart 2007
37
C. Interne rechtspositie (2)
Na een heel lang en moeizaam (politiek niet steeds even populair)proces werd uiteindelijk de Basiswet betreffende hetgevangeniswezen en de rechtspositie van gedetineerden gestemd(12 januari 2005) – Wet Dupont.
Basiswet van 12 januari 2005 vervangt MB’s en regelt: demateriële levensvoorwaarden, vrijheid van godsdienst enlevensbeschouwing, bescherming van het privé-leven, vrijemeningsuiting, contacten met de media, recht van vergadering envereniging, briefwisseling, stemrecht, bezoek/ongestoord bezoek,telefoongebruik, recht op informatie en nieuws, arbeid entewerkstelling, tuchtregime, medische verzorging,vrijetijdsbesteding en vormingsactiviteiten
Treedt geleidelijk in werking met volgende prioriteiten:tuchtregime, gezondheidszorg, briefwisseling, godsdienstbelevingen het bezoekrecht
www.ircp.org Universiteitstraat 4, B-9000 Ghent, Belgium Tom.VanderBeken@UGent.be T +32 (0)9 264 69 39, F +32 (0)9 264 84 93
Prof. Dr. T. Vander Beken – Zin en onzin van de gevangenisstraf – Terhulpen, 12 maart 2007
38
D. Externe rechtspositie (1)
Kan/wil de uitvoerende macht de strafuitvoeringvolledig in handen houden?
Dutroux – voorwaardelijke invrijheidstelling gaat vanminister naar onafhankelijke commissie
Wetten betreffende de externe rechtspositie 17 mei2006 voeren strafuitvoeringsrechtbanken in enleggen de strafuitvoeringsmodaliteiten vast (sinds1/2/2007 begin van uitvoering)
www.ircp.org Universiteitstraat 4, B-9000 Ghent, Belgium Tom.VanderBeken@UGent.be T +32 (0)9 264 69 39, F +32 (0)9 264 84 93
Prof. Dr. T. Vander Beken – Zin en onzin van de gevangenisstraf – Terhulpen, 12 maart 2007
39
D. Externe rechtspositie (2)
Blijft bevoegdheid Minister van Justitie:uitgangsvergunning, penitentiair verlof enonderbreking van de strafuitvoering
Wordt bevoegdheid strafuitvoeringsrechtbank:beperkte detentie, elektronisch toezicht,voorwaardelijke invrijheidstelling, de voorlopigeinvrijheidstelling m.o.o. verwijderen uit hetkoninkrijk, bijzondere bevoegdheden met nameomzetten van een gevangenisstraf in werkstraf en devoorlopige invrijheidstelling om medische redenen
www.ircp.org Universiteitstraat 4, B-9000 Ghent, Belgium Tom.VanderBeken@UGent.be T +32 (0)9 264 69 39, F +32 (0)9 264 84 93
Prof. Dr. T. Vander Beken – Zin en onzin van de gevangenisstraf – Terhulpen, 12 maart 2007
40
D. Externe rechtspositie (3)
De samenstelling strafuitvoeringsrechtbank isafhankelijk van de lengte van de opgelegde straf:
strafuitvoeringsrechter als alleenzetelende rechter
OF
bijgestaan door twee assessoren instrafuitvoeringszaken gespecialiseerd in penitentiairezaken, respectievelijk in sociale reïntegratie