Werkgroep Duurzame Wijken
Wonen voor het Leven in Levende Kernen
Trui Maes, UGent.CDO
Transitiearena DuWoBo, Gent 3juni10
Thema: duurzame wijken
•Waarover gaat het?
•Proces: 2 werkgroepsessies
•Resultaten van deze werkgroep
– energie (4subs)
– leefmilieu (6subs)
– ruimtelijke ordening (5subs)
Streefbeeld scoop 2030:
Waar willen we op middellange termijn naartoe?
– Duurzaam wonen voor het leven
•Kwaliteit, op maat, toegankelijk, betaalbaar, woonzeker
•Leefbare & duurzame woning + omgeving, alles nabij bereikbaar
–In levende kernen
•Divers, vitaal, mix in activiteiten, culturen, gemeenschap
•Aantrekkelijke wijken, milieukwaliteit, biodiversiteit, RK
–In een ruimtelijk verduurzaamd Vlaanderen
•Zorgvuldig gebruik van ruimte en milieuvoorraden
•Doordachte planning, vasthouden aan strategische lijnen
•Herdenken bestaande (≠ aansnijden nieuwe gebieden)
DUURZAME WIJKEN voor/met eindgebruiker, bewoner!
Huidige toestand
•We zijn stilaan op weg: véél plannen, projectenop stapel, enkele gestart, andere wachten …
•We zien evolutie in het stellen van ambities
•Heel wat professionalisme ontwikkeld:
–Van 1 steunpunt naar 5 provinciale steunpunten
–Ecopolis (begeleiding, doewijzer, VBboek) BIS ?
–NGO-adviesnetwerk (leidraad, adviezen, website)
–Monitor voor duza stadsprojecten
–Van E-peil naar D-peil: 1e stappen tools & GBC
–Leerdagen & Leren in Meervoud voor Cohousing
–…
Werkgroep Duza Wijken?
•Gegroeid uit de thema-werkgroepen
–wonen voor het leven in levende kernen,
–duza projecten voor levende wijken (NGO-advies)
–energie-neutrale wijken, demoprojecten
•Wie? projectuitvoerders
adviseurs en vlaamse overheid
basisbeweging: “grassroots”
kennisinstellingen: onderwijs en onderzoekers
•2 werksessies ca 35-40 deelnemers
–23Nov09: knelpuntennota (TA 3dec09 !)
–30Maart10: aanvulling en voorstellen
Voorstellen ENERGIE (1)
•Smart metering & grids: sociale correcties nodig !
–Jaarlijkse opname vervangen door maandelijkse registratie:facturatie die overeenstemt met reële spreiding in verbruik(probleem vr sociaal zwakkeren, hoewel ze -onterecht- nietde 1e gebruikers zijn van RES & SmGr)
–Ook voor woningen met zonnepanelen: reëel verbruikregistreren en terugdraaien vd meters mogelijk maken(Eproductie id zomer vs Everbruik id winter)
–Aangepaste tarieven i.c. eigen Eproductie, decentrale WKK:enkele meters op het net sparen distributie uit (winsten )!
–Onderzoek omtrent de levering v/e surplus aan derden (cfrBrussels Gewest, Solar Siedlung Freiburg e.a.)
Voorstellen ENERGIE (2)
•Bestaand patrimonium: oplossingen op maat ?!
–Monumentenzorg zoekt flexibele innovatieve oplossingenBvb Gravensteen: vloer 5 cm verhogen vr vloerverwarmingzou 10.000€/mnd besparen. En worden PV-cellen ook opdaken van geklasseerde monumenten mogelijk?
–E-alternatieven op maat in ‘groen gas’-installaties (wallonië).Bvb BBK-renovatie Gent waar in arbeiderswon 19eE duzaenergie geen evidentie is: productie-eenheid op gas,afgescheiden vd afname, laat transport toe over langereafstand, niet i.c. stoom of warm water in District Heatingsystemen (met WKK)
Zoeken naar beste alternatief gezien de context !
Voorstellen ENERGIE (3)
•MOET er overal én permanent verlichting zijn?
–Nieuwe & innovatieve concepten & technieken voor E-zuinige openbare verlichting. Bvb demo-straat Philips inLyon of het licht gradueel verminderen in DunkerqueLaGrandeLarge (mits garantie sociale veiligheid!)
–Mogen nieuwe (LED-)armaturen nu wel/niet gebruiktworden volgens de technische voorschriften die denutsmaatschappijen hanteren; witte en zwarte lijst vanarmaturen wordt zeer/té traag aangepast en volgt niet deevolutie in technieken
–Vraag ‘waar en wanneer’ en de ‘sturing’ via sensoren wordtniet gesteld omwille zgn. eis voor de veiligheid
Moeilijk debat gezien belangrijke bron van inkomsten
Voorstellen ENERGIE (4)
•Andere knelpunten, IDEE-en & voorstellen?
–Er zijn proefprojecten nodig voor elektrische wagens:er wordt gewerkt aan een uniforme batterij, het is nu nogniet duidelijk welk systeem zal doorbreken.
–Er komen steeds nieuwe problemen, er wordt veelgeëxperimenteerd, er duiken steeds nieuwe knelpuntenop: er zou een ideeënbus moeten komen, een systematiekom permanent nieuwe knelpunten op te lossen en infoover innovatie bijeeen te brengen ….
Forum vr constante up-to-date én gesystematiseerd
Context LEEFMILIEU ‘materialen’ (1a)
•Doel: min. milieu-impact dr minder/duza materialen :
1) correcte dimensionering,
2) uitwerken van een neutrale grondbalans en
3) hergebruik van bestaande structuren en materialen
4) daarna kiest men duza materialen met lage milieu-impact
Wel/niet afbraak: afweging tss beleidsdoelen inz. materialenen energie; voor EE wordt er vaker aangedrongen op afbraaken heropbouw van degelijk geïsoleerde gebouwen telkensgevalspecifieke keuze met meer, volledige know how
Onvolledige kennis over materialen en bouwconcepten wantaannames van betere milieuprestatie terwijl LCA-berekeningniet correct is (Albon, Sufiquad) nood a/e praktisch kader
Context LEEFMILIEU ‘materialen’ (1a)
•minimale milieu-impact via minder / duza materialen:
relatief grote fractie bouw- en sloopafval terug ingezet idbouw vooral downcycling ! tot minder hoogwaardigetoepassingen voor funderingen, wegen veel minder vaakgerecycleerde materialen ingezet in gebouwconstructies
afvalstromen vaak te onzuiver (niet selectief puin, slechtescheiding) voor goede recyclage, verwerking tot grondstof
onduidelijkheid omtrent de overgang afval- grondstof zodater gebrek is aan rechtszekerheid voor de toepassing
recyclagematerialen (C2C) zonder BENOR-keuring B250:voorwaarde bij besturen, nutsbedrijven<> mag niet aldus EU
incidenten met copro gekeurd puin (contaminatie !) <>terughoudendheid over breekpuin
Voorstellen LEEFMILIEU ‘materialen’ (1b)
•DAAROM: keuzes inzake gebruik van bouwmaterialen enbouwconcepten dient meer gestoeld op kennis inz tot. impact
Hergebruik van gebouwen: opzetten van gevalspecifiek,praktisch bruikbaar afwegingskader voor wel/niet afbraakof hergebruik + stimuli ter promotie van juiste keuze
Vlaanderen vragende partij voor materialengebruik o.b.v.LCA analyses, bvb EPD-systeem hanteren ism federaalproductbeleid + promoten (subsidies, BSBC-instrumenten)
Opvolgen wetenschappelijke kennis inz materialen enconcepten + beleid aanpassen indien nodig
Aanmoediging zuivere bouwafvalstromen via selectiefslopen + verdere implementatie vd sloopinventaris.
Flankerende stimulerende maatregelen !!
Context LEEFMILIEU ‘huishoudafval’ (2a)
•Doel: afval minderen, selecteren en verwerken:
centrale (ondergrondse) verzamelplaatsen, met directeelektronische kostenregistratie ngl hoeveelheid afval Intercommunales vaak terughoudend: ze eisen draaicirkelsen brede wegen (6-7m, huis a/huis) terwijl brandweer eisenverlagen (4m en max. 60-70m) => geen besparing ih concept+ verkeersmatigng, voorrang zacht weggebruik is moeilijker
groenverwerking: beleid zet in op compostering vanhoutsnippers en snoeihout voor parken en plantsoen (groottekort a/compost als bodemverbeteraar)
wijk geen vrijheid om dit afval te gebruiken alsbiobrandstof voor E-productie in WKK
Voorstellen LEEFMILIEU ‘huishoudafval’ (2b)
•DAAROM:
Omvang vh probleem inz afvalcollectie in kaart brengen
Overleg opstarten met InterComm om eisen bij te sturen,afstemming in wisselwerking met brandweer eisen
Promoten en stimuli voor collectieve afvalverzameling en -ophaling
Contextspecifiek de keuze vrij laten op wijkniveau inzgroencompostering vs biobrandstof (WKK): verantwoordekeuze in lokaal hergebruik
Context ‘omgevingskwaliteit’ (3a)
•Doel: verbetering leef- en omgevingskwaliteit
–Geluid: hinder van nabij gelegen verkeersas krijgt vaak‘makkelijk’ technische oplossing in geluidswerende muren beter zijn natuurlijke elementen, buffers en taluds =behoud van natuurlijke elementen + ‘lokaal’ grondverzet
–Lucht: kwaliteitsgegevens niet steeds in rekening gebrachtbij opstart van een project, bij opmaak van dé ruimtelijkestructuurplannen e.d. juiste vragen op juist moment !
–…
Ex ante: Hoe de leef- en omgevingskwaliteit in kaart brengenvóór de locatiekeuze van een project
Vervolgens: Hoe houden we hier rekening mee of welkebeslissing of maatregelen moeten we nemen ?
Voorstel ‘omgevingskwaliteit’ (3b)
•Leef- en omgevingskwaliteit is lokaal, gebiedspecifiekDAAROM: …
Stap1 Nood aan concretisering en bespreekbaar maken(≠ invulling en interpretaties)
Stap2 Meetbaar maken en evalueren: ontwikkelen van eenmeet- en evaluatiemethode bvb Pact 2020 en ontwerpMINA4 (voorstel van selectie indicatoren)
Stap3 Gerichter het probleem aanpakken, maar zekerproblemen voorkomen bij nieuwe wijkontwikkeling
Context ‘natuur’ (4a)
•Doel: integreren en heropwaarderen vannatuurwaarden in de bebouwde omgeving t.b.v.biodiversiteit en meer groene ruimte
natuurwaarden en verbeteringsmogelijkheden inwijkontwikkeling weinig in kaart gebracht; uitz via MER !
concreet invullen van groene ruimte via participatie vanomwonenden of toekomstige bewoners = socialemeerwaarde, MAAR: vaak volledig als recreatieve zonevormgegeven, met beperkte meerwaarde voor natuur,hoewel beide verzoenbaar !
Voorstellen ‘natuur’ (4b)
•Daarom: projectuitvoerders sensibiliseren voor integratie vannatuurwaarden, gemeenten via o.m. SO informeren over
Algemeen streekeigen en inheemse beplanting
Implementeren of herstel van KLE o.a. knotbomen, poelenen hagen (ze bieden oa meer biodiversiteit,…)
Projecten rond bvb vogels, insecten opzetten
Gemeentes en wegbeheerders aanzetten totmilieuverantwoord berm/grasbeheer
Tuineigenaars aanzetten tot streekeigen/ecologische tuin
GreenPoints opstellen en elk project voldoet aan min. 10punten (bvb Vastra Hamnen in Malmö)
Medeverantwoordelijkheid alle actoren (investeerder,ontwerper, architect t.e.m. bewoners)
Context LEEFMILIEU ‘water’ (5a)
•streven naar gesloten kringlopen, waterhergebruik , …evenwicht in het watersysteem en biodiversiteit !
“in elk woonproject is de (ondergrondse) tank verplicht voorwateropvang t.b.v. hergebruik”
wijkconcept vr ecologisch waterbeheer & natuurwaarden:opvang in grachten & poelen, naast vertraagde afvoer (daken)en infiltratie, én watergebruik via pompsysteem … buffertank verplichten !? Hemelwater eerst afvoeren naar datreservoir maakt het onmogelijk om het open watersysteem tevoeden (onder maaiveld, niveauverschillen e.d.)
Combinatie van watertoets en gewestelijke / prov. SBKverordening (Vl.Brabant) leidt tot minder voordelige keuzesbij strikte toepassing vd regel (≠ ambtenaar)
Voorstellen LEEFMILIEU ‘water’ (5b)
•Daarom: inpassing van woonprojecten (RO) in devisie vh integraal waterbeheer (IWB) ?
Nagaan of de wetgeving van de watertoets (en ook SBKverordeningen) voldoende creativiteit toelaat voor eeninnovatief en/of ecologisch waterconcept op de site
Signaalkaarten per waterbekken zijn in opmaak ! Vóórmen beslist een site in te vullen of te transformeren,vooral in rurale en rurbane context (!), stelt zich de vraag“is het gebied wel geschikt als woon- of bouwzone?”
Kadervoorschriften vr herontwikkeling van lager gelegenstedelijk gebied, omgeving kaaien en waterkanten(verhoging maaiveld !), wijken met overwegend harde opp.
Openheid voor een debat tussen RO en IWB
LEEFMILIEU ~ duza wijken ‘proces’ (6a)
Knelpunten
Ideeën Voorstellen
Milieuthema’s vaak te laatopgenomen (ná de basiskeuzes);enkel plaats voor (vaak duurdere)technische oplossingen ofcompensatiemaatregelen.
Stimuleren om duza - enmilieuthema’s in zeer vroegprojectstadium te integreren:50% steun uit SO voor Ecopolis-begeleiding en NGO-adviesLevende Wijken expertisepromoten en verder ondersteunen
Geen milieuambities in lokaleplannen: focus in structuurplannen,RUPs vooral op bestemming en stijl;ontwikkelaars en bouwherenvolledig vrij in ambities; e.a. toolsniet gekend in Vlaanderen!
Mogelijkheden in kaart brengenom milieuambities in lokaalwoonbeleid en/of regels in tebedden prov. Steunpunteninformeren de besturen; ookintegreren in SO ?
LEEFMILIEU ~ duza wijken ‘proces’ (6b)
Knelpunten
Ideeën Voorstellen
Uitvoerders van wijken ervarenwetgeving als complex voorduurzame/milieugerichte projecten.Knelpuntennota bevestigt dit ...
Project met hoog duza & innovatiegehalte krijgt ‘experimentstatuut’,in regelgevingluwe zone
(free wheel zone) kandidaat-gemeente? Gaan bestuursnivo’s &adviesinstanties allen mee?
Duurzaam wonen en bouwen wordtsoms nog als een vaag begripervaren. Duidelijkheid creëren omtot een betere communicatie enpromotie te kunnen komen
Duza concept ‘meetbaar’ maken
trekkersrol Vlaamse overheid vreen ‘local green building council’; voorbereiding vr oprichting van‘Belgian Sustainable BuildingCouncil’ en DAR zal betoelagen
Voorstellen RUIMTELIJKE ORDENING (1a)
•Bijsturing /herziening RSV: strategisch kader !
Bijsturing in addendum = verder uithollen van RSV, menknaagt a/d doelstellingen en strijdt om ha/ruimte
Herziening RSV: startnota mei09 vertrekt van scenario’s entoekomstbeelden 2020-2050 ! Zeer valabel, ‘pistes’ totintegrale visieontwikkeling (≠ trends in verlengde v/huidigetoestand, weg v/klassieke ‘ruimtebalans’, concrete dichtheid)
TA als forum staat open vr breed debat over onderliggendeduza waarden vanuit een concrete probleemstelling:draagvlak vanaf de start van gebruikers & professionelen
Vertaling naar betrokken lokale besturen v/werkstrategiemet juiste expertise bij herziening lokale structuurplannen !
Voorstellen RUIMTELIJKE ORDENING (1b)
•SP kader vr Strat.R.projecten: aanpak & wegwijzers!
Aanbevelingen maart10 vanuit SP2SP-onderzoek (SBO IWT)
Juiste issues integreren in volgorde: locatie v/projectenkoppelen a/bereikbaarheid, (lagen in) omgevingscontext(draagkracht), basisnoden & toekomstwaarden (draagvlak)!En cyclisch proces met feedback naar oorspronkelijk doel
Rol van het ontwerpend onderzoek als basis voor ambitiesen voorschriften t.b.v. bestuur, diensten, ontwikkelaars,bouwheren te onderschrijven in PPP-overeenkomst
Stimuli voor begeleiding door experts in duza RO &Ecopolis-strategie (zie Vl.steun voor strategische projecten)
Openbreken: Leren denken doorheen de schaalnivo’s !!!!
Voorstellen RUIMTELIJKE ORDENING (2a)
•DRO : vooruitzien op duza
DRO eerder ‘reparatie’ decreet, samenbrengen v/ rondzend-brieven & uitvoeringsbesluiten (politieke belangenafweging):wankel, ondoordacht, onoverzichtelijk, botsend & weinigopening tot integrerende benadering (vs leefmilieu e.a.)
Kan er over sectoren heen open gedebatteerd worden: “hoein RO vooruitgezien op duza?” inz principes, welke vs viawelke instrumenten, wanneer welke afweging (MOBER, MER,ea impactanalyse)
TA als forum van gebruikers & professionelen, leren uit VB inVlaanderen en buitenland, opzoeken juiste tools (werksessies)
Proeftuin in free wheel zone als ‘experiment’!
Voorstellen RUIMTELIJKE ORDENING (2b)
•GPB : sociaal objectief werkbaar maken !
GPB is er eindelijk na +40jr = verdienste ! Objectieven zijnwaardevol, te koesteren
Maar een gedrocht voor de uitvoering en wordt al herzien Watch out het lobbywerk. Gemeenten moeten wachten … enhebben maar beperkte speelruimte
Nood aan goede en brede informatie: wie neemt die rol op?.
Nood aan een strategisch actieplan om lokaal het sociaalobjectief te realiseren, achterpoortjes te vermijden rolvoor lokale woonactoren, VMSW met genoeg flexibiliteit eninventiviteit
Proeftuin voor participatie in cohousing als ‘experiment’
Voorstellen RUIMTELIJKE ORDENING (3a)
•Verordening als lokaal instrument herwaarderen
Bouw- en verkavelingsverordeningen = goede tools, omsubthema’s globaal en integrerend te benaderen, ZEKER ifvCO2-neutrale steden en gemeenten !
Niet-gebiedsgebonden = soepel, flexibel, accurater en kaneen ballast aan vs in RUP voorkomen
Miskend als tool, en vandaag een batterij van regels naastandere regels (brandweer, nutsbedrijven, etc…)
Goede voorbeelden in kaart (VV Evergem, Kortrijk,Woonverordening Leuven, …) basis voor “wat wel/niet?”over de sectoren heen (a) op lokaal strategisch niveau vooreerste ‘worp’ en vervolgens (b) in samenspraak metbeleidsdomeinen op Vlaams niveau
Voorstellen RUIMTELIJKE ORDENING (3b)
•Thematische ARUP’s
Vroegere APA = nu het Gem.Structuurplan geworden! EenGNOP is dan een uitwerking van deze strategische lijnen …
GRS = strategische lijnen op MLT en geen actieplan!
Naar vb van London Guidance Plan’s opteren voorthematische RUP’s (woonplan, bedrijvenplan, recreatieplan,speelruimteplan, … ) debat over alle relevante domeinenvoor een thema = een afwegingskader en biedt handleidingom projectprogramma’s “IF,THEN” contextueel in te vullen (bvbspeelruimte afhankelijk van dichtheden, afstanden, uitrusting,… OF dichtheid afhankelijk van bereikbaarheid en draagvlak)
Goede VB van RUP-ambitienota’s (gebieds- of thematisch):kennisuitwisseling op Vlaams nivo
Voorstellen RUIMTELIJKE ORDENING (4)
•Instrumenten voor duza RO in RUP’s en wijken
Goede afwegingsinstrumenten voor deelthema’s = SER,MOBER, watertoets, bodemtoets, MER, veiligheidstoets,marktstudies, hoogbouw studies, … nu ook de Monitor !
Bos & bomen: batterij aan tools die eigenlijk te laat in hetproces worden ingezet en soms willekeur (+/- MER voor RUP)
Nood aan goede, maar vroegere screening klopt destedelijke afbakening in alle GRUPs, Atlas Woonuitbreiding?
MER verplichten als globaal ‘afwegingskader’ voor elk RUP +stimuleren voor wijkprojecten (> 2ha cfr Wallonië) metuitspraken over alle leefmilieuaspecten zeer strategischerandvoorwaarden in de vs vertalen
Voorstellen RUIMTELIJKE ORDENING (5)
•Bestaande wijken en patrimonium: dé uitdaging !
Goede voorbeelden in wijkrenovatie: GENT evolueert van‘Zuurstof voor de BrugsePoort’ over ‘Bruggen naar Rabot’ ennu ‘Ledeberg Leeft’ = stapsgewijs ‘leren en aanpakken’!
Prov.Steunpunten & lokale energieagentschappen e.a.
Bestaand patrimonium: wat doen we ermee? Selectieveafbraak & heropbouw, concepten +/- herzien?
Na-oorlogse verkavelingen met oversized woningen: watdoen we ermee? Energetisch aanpakken (PV’s zonder EE hieronverantwoord!) ? Inbreiding (cfr Vancouver)? Leefbaarheidomwille van afstand, autogericht, gebrek aan voorzieningen…?
Tot slot
•Dit is het materiaal voor de aangepastenota van de werkgroep duza wijken … !
•Met dank aan de deelnemers voor huninput in de werksessies !
Dank voor je aandacht !